Πρωτοβουλία συνεννόησης
για τη διαχείριση των απορριμμάτων
Αθήνα, 23 Ιανουαρίου 2012
προς τα μέλη της διαρκούς επιτροπής παραγωγής και εμπορίου
προς τα μέλη της Βουλής των Ελλήνων
ΥΠΟΜΝΗΜΑ
σχετικό με το σχέδιο νόμου «Ποινική προστασία του περιβάλλοντος/Εναρμόνιση με την Οδηγία 2008/99/ΕΚ - Πλαίσιο παραγωγής και διαχείρισης αποβλήτων/Εναρμόνιση με την Οδηγία 2008/98/ΕΚ - Ρύθμιση θεμάτων Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής»
Οι παρατηρήσεις μας αφορούν, αποκλειστικά, στο τμήμα του σχεδίου νόμου, που αναφέρεται στη διαχείριση αποβλήτων, παρόλο που και στο υπόλοιπο μέρος του υπάρχουν κρίσιμες επιλογές ενεργειακού και περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος, ορισμένες εκ των οποίων αποτελούν επιλεκτικές ρυθμίσεις «τακτοποίησης» συγκεκριμένων επενδυτικών δραστηριοτήτων.
Κατά τα άλλα, η προσπάθεια ενοποίησης της νομοθεσίας για τη διαχείριση των αποβλήτων και η (υποχρεωτική) ενσωμάτωση της οδηγίας 2008/98/ΕΚ στο εθνικό δίκαιο θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια πρώτης τάξης ευκαιρία για να μπουν σε ένα δρόμο επίλυσης κρίσιμα και χρονίζοντα προβλήματα της υφιστάμενης κατάστασης στη διαχείριση των απορριμμάτων, η οποία χαρακτηρίζεται, κυρίως, από:
- την εμφανή απροθυμία της πολιτείας να υποστηρίξει ουσιαστικές πολιτικές πρόληψης, μείωσης των απορριμμάτων, διαλογής στην πηγή, ανακύκλωσης και κομποστοποίησης
- τις ανεξέλεγκτες πρακτικές επιμόλυνσης των αστικών απορριμμάτων από επικίνδυνα-βιομηχανικά απόβλητα
- τη συνειδητή επιλογή διατήρησης του μέγιστου μέρους των αστικών απορριμμάτων σε σύμμεικτη μορφή, την οδήγησή τους σε κεντρικές, κατά κανόνα υπερδιαστασιολογημένες, σύνθετες εγκαταστάσεις επεξεργασίας, με σκοπό την ενεργειακή αξιοποίηση και την καύση
- τη σταδιακή εκχώρηση όλων των δραστηριοτήτων διαχείρισης (από την αποκομιδή, έως την καύση και τη διάθεση) στα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα, με την παράλληλη υποβάθμιση του δημόσιου - κοινωνικού χαρακτήρα και κάθε ίχνους κοινωνικού ελέγχου τους, μέρος των οποίων αποτελεί και η αναμενόμενη εκτόξευση του κόστους διαχείρισης
Πιστεύουμε ότι η χρησιμότητα του
- με τη μηχανιστική μεταφορά (μετάφραση) της οδηγίας, κρίσιμα σημεία της οποίας, μάλιστα, έχουν παραλειφθεί
- με την υποβάθμιση της ουσίας των θετικών προβλέψεων της οδηγίας
- με τη συντήρηση της ασάφειας των «θολών» ή ανοιχτών σημείων της οδηγίας
- με την προσθήκη μιας σειράς αρνητικών ρυθμίσεων και, βεβαίως,
- με τον «εγκλωβισμό» της ενότητας για τη διαχείριση των αποβλήτων, ανάμεσα σε άλλες δύο ενότητες σοβαρών ρυθμίσεων, που θα μπορούσαν, κάλλιστα, να αποτελέσουν ξεχωριστά σχέδια νόμων
Αλλοιώνεται πλήρως ο βασικός πυρήνας των θετικών προβλέψεων της οδηγίας
Αναφερόμαστε στις προβλέψεις για την επαναχρησιμοποίηση, την ανακύκλωση και τη χωριστή συλλογή αποβλήτων, την υποχρεωτική ξεχωριστή διαλογή («καθιερώνεται» είναι η έκφραση της οδηγίας), μέχρι το 2015, τουλάχιστον για το χαρτί, το πλαστικό, το μέταλλο και το γυαλί, τη χωριστή συλλογή βιοαποβλήτων και την ιεράρχηση των δράσεων και των εργασιών διαχείρισης των αποβλήτων.
Έτσι, στο σχέδιο νόμου:
- ο στόχος της ξεχωριστής συλλογής των τεσσάρων ρευμάτων ανακυκλώσιμων υλικών, μέχρι το 2015, γίνεται προαιρετικός («ενθαρρύνεται» είναι η αντίστοιχη έκφραση του σχεδίου νόμου), ενώ παραμένει ο χαμηλός στόχος της ανακύκλωσης στο 50% κ.β., για το 2020 (άρθρο 27). Τινάζεται, δηλαδή, στον αέρα κάθε προοπτική σοβαρής πολιτικής ανακύκλωσης, ενώ δεν θίγεται καν το σημερινό παράλογο και διαβλητό σύστημα τους ενός και μοναδικού μπλε κάδου και της ΕΕΑΑ
- υιοθετείται ο εσκεμμένα χαμηλός στόχος της οδηγίας για τη χωριστή συλλογή των βιολογικών αποβλήτων, που αποτελούν το μισό σχεδόν της συνολικής κ.β. ποσότητας των αστικών απορριμμάτων, στο 5%, έως το 2015, και στο 10%, έως το 2020 (άρθρο 41). Αυτό σημαίνει ότι το σύνολο σχεδόν των βιοαποβλήτων θα οδηγείται σε σύμμεικτη μορφή σε κεντρικές εγκαταστάσεις επεξεργασίας και ενεργειακής αξιοποίησης (βιοξήρανση, καύση)
- η υποχρέωση του ΥΠΕΚΑ για την εκπόνηση προγραμμάτων πρόληψης δημιουργίας αποβλήτων (άρθρο 23.1) παραπέμπεται στις καλένδες
- στο άρθρο 25, για τη διευρυμένη ευθύνη του παραγωγού, έχουν παραλειφθεί τα εδάφια του αντίστοιχου άρθρου 8 της οδηγίας, που ωθούν τους παραγωγούς σε ανασχεδιασμό προϊόντων, ώστε να είναι επαναχρησιμοποιήσιμα και να μειώνεται ο αντίκτυπος στο περιβάλλον και η παραγωγή αποβλήτων
- μεταφέρεται, σχεδόν αυτούσιο το άρθρο 4 της οδηγίας, για την ιεράρχηση των δράσεων και των εργασιών διαχείρισης των αποβλήτων (άρθρο 29), χωρίς να επιχειρείται η ουσιαστικοποίησή του, με τις απολύτως αναγκαίες, κατά τη γνώμη μας, ερμηνευτικές προσθήκες, που προκύπτουν από την πρόσφατη και παλιότερη εμπειρία, όπως:
- στο τέταρτο στάδιο της ιεράρχησης δράσεων («άλλου είδους ανάκτηση»), διαχωρισμός της ενεργειακής αξιοποίησης, που οφείλει να έπεται των άλλων εργασιών ανάκτησης
- προσθήκη της αυτονόητης ερμηνείας του συγκεκριμένου άρθρου, έτσι ώστε να υπάρχει σαφής πρόβλεψη ότι για εργασίες διαχείρισης σε κάθε συγκεκριμένο στάδιο προϋποτίθεται ότι έχουν εξαντληθεί οι δυνατότητες όλων των προηγουμένων σταδίων
- επανεξέταση του τρόπου υπολογισμού (μαθηματικός τύπος: παράρτημα ΙΙ – εργασίες ανάκτησης) για την τεχνητή μεγέθυνση του βαθμού ενεργειακής απόδοσης των εγκαταστάσεων αποτέφρωσης, που οφείλει να ξεπερνά το 0,65 για να θεωρείται διαδικασία ανάκτησης και όχι διάθεσης, και να μην πριμοδοτείται η καύση
- παραλείπεται οποιαδήποτε αναφορά στην ανάγκη επανεξέτασης των διατάξεων περί ενεργειακής απόδοσης (άρθρο 21), παρόλο που στο αντίστοιχο άρθρο 37 της οδηγίας η ΕΕ το περιλαμβάνει στις δικές της υποχρεώσεις, έως τις 12 Δεκεμβρίου 2014
- οι αρχές της αυτάρκειας και της εγγύτητας μεταφέρονται με τόσο γενικό τρόπο (άρθρο 16), που κάθε άλλο παρά ευνοείται η λύση των αποκεντρωμένων εγκαταστάσεων διαχείρισης μικρής κλίμακας, κοντά στον τόπο παραγωγής των αποβλήτων
- ο κατ’ εξαίρεση περιορισμός της εισαγωγής αποβλήτων, που προορίζονται για αποτεφρωτήρες ταξινομημένους ως ανάκτηση (άρθρο 16.1), δεν εμποδίζει το ενδεχόμενο μαζικής εισαγωγής αποβλήτων για καύση σε μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, εκτός του δικτύου διαχείρισης αποβλήτων, όπως επιχειρείται να γίνει με το σχέδιο εισαγωγής από την Ιταλία 7.000.000 τόνων αποβλήτων, ετησίως, για καύση σε τρεις τέτοιες μονάδες (Βόλος, Αστακός, Έβρος) και, μάλιστα, με καθεστώς ΑΠΕ
Συντηρείται το θολό καθεστώς στη διαχείριση των επικίνδυνων αποβλήτων και ο κίνδυνος επιμόλυνσης των αστικών
- παρά τη γενική πρόβλεψη για μη ανάμειξη των επικίνδυνων αποβλήτων (άρθρο 30) συντηρούνται εξαιρέσεις και παρεκκλίσεις με μεγάλη γενικότητα και ασάφεια. Πολύ δε περισσότερο, δεν διαφαίνεται συγκεκριμένος τρόπος ελέγχου και αντιμετώπισης των καθημερινών κρουσμάτων επιμόλυνσης των ΑΣΑ με επικίνδυνα βιομηχανικά απόβλητα και ενώ δεν υφίστανται ακόμη στη χώρα μας ολοκληρωμένες εγκαταστάσεις διαχείρισης επικίνδυνων αποβλήτων
- το άρθρο 21 της οδηγίας, για τα απόβλητα ορυκτέλαια, έχει συρρικνωθεί στο άρθρο 31, το οποίο αναφέρεται, αποκλειστικά, σε περιορισμούς διασυνοριακής μεταφοράς αποβλήτων
- στο θέμα της τήρησης αρχείων – μητρώων (άρθρο 20), ενώ οι παραγωγοί επικίνδυνων αποβλήτων υποχρεούνται να τηρούν αρχεία για, τουλάχιστον, τρία έτη, για τους μεταφορείς η αντίστοιχη υποχρέωση είναι για ένα έτος
- οι εξαιρέσεις του άρθρου 18 δεν συνοδεύονται από άλλα μέτρα για τη χωριστή συλλογή των επικίνδυνων αποβλήτων, που παράγονται από νοικοκυριά
- η ενσωμάτωση των ειδικών σχεδίων διαχείρισης στο εθνικό σχέδιο διαχείρισης αποβλήτων - ΕΣΔΑ (άρθρο 35), σε αντίθεση με το αρχικό σχέδιο νόμου, που προέβλεπε ξεχωριστά εθνικά ειδικά σχέδια διαχείρισης, ενέχει τον κίνδυνο υποβάθμισης των ιδιαίτερων μέτρων που πρέπει να λαμβάνονται για ειδικά ρεύματα αποβλήτων, όπως αυτό των επικίνδυνων
Απομακρύνεται ο σχεδιασμός και ο έλεγχος της διαχείρισης από τις τοπικές κοινωνίες και τα αιρετά όργανα
- στο άρθρο 35.2, η αρμοδιότητα εκπόνησης των περιφερειακών σχεδίων διαχείρισης αποβλήτων – ΠΕΣΔΑ, μεταφέρεται από την αιρετή περιφέρεια στους φορείς διαχείρισης στερεών αποβλήτων (ΦοΔΣΑ). Για τους οποίους φορείς διαχείρισης, πλην της Αττικής, δεν έχει προσδιοριστεί ακόμη ο τρόπος της συγκρότησης, ενώ γνωρίζουμε τις ισχυρές πιέσεις που ασκούνται για τη μετατροπή τους ΝΠΙΔ, δηλαδή σε ανώνυμες εταιρείες, μακριά από οποιονδήποτε κοινωνικό έλεγχο
- σκόπιμα συντηρείται η αστήρικτη εντύπωση ότι οι δήμοι δεν μπορούν να προχωρήσουν στην υιοθέτηση σχεδίων αποκεντρωμένης διαχείρισης των αστικών απορριμμάτων τους, αν πρώτα δεν λάβουν έγκριση από τις περιφέρειες. Θα έπρεπε στο σχέδιο νόμου να γίνει απολύτως σαφές πως οι περιφερειακοί σχεδιασμοί (ΠΕΣΔΑ) αφορούν στο τμήμα των αστικών απορριμμάτων, που οδηγείται σε περιφερειακές υποδομές, όταν και όπου οι δήμοι δεν μπορούν να τα διαχειριστούν στα όριά τους και με τις δικές τους υποδομές
Είναι προκλητικές οι εξαιρέσεις και η περαιτέρω ελαστικοποίηση των διαδικασιών περιβαλλοντικής αδειοδότησης
Μια σειρά ρυθμίσεων του σχεδίου νόμου δημιουργούν ένα καθεστώς παρεκκλίσεων και εξαιρέσεων στην περιβαλλοντική αδειοδότηση (και) εγκαταστάσεων ανάκτησης ή διάθεσης αποβλήτων (προφανώς, συμπεριλαμβάνεται και η ενεργειακή αξιοποίηση και καύση), ορισμένες από τις οποίες προσκρούουν και στο κοινοτικό και διεθνές δίκαιο. Όπως:
- η δυνατότητα που δίνεται στο άρθρο 47.2, προσωπικά, στον υπουργό ΠΕΚΑ να εξαιρεί από τη συνήθη περιβαλλοντική αδειοδότηση έργα ανάκτησης ή διάθεσης αποβλήτων, για λόγους δημόσιας υγεία, ασφάλειας ή διακύβευσης του γενικότερου δημόσιου συμφέροντος
- το άρθρο 57.5 επιτρέπει τον καθορισμό του τρόπου διαχείρισης των αποβλήτων κατά παρέκκλιση των εγκεκριμένων και υφιστάμενων ΠΕΣΔΑ
- στο άρθρο 57.6 προβλέπεται ότι στις επιτρεπόμενες χρήσεις γης, στις Ζώνες Οικιστικού Ελέγχου, για τις οποίες δεν έχει προβλεφθεί η κατασκευή και η λειτουργία κάποιων υποδομών, προστίθενται τα «κτίρια και εγκαταστάσεις παραγωγής ενέργειας, επεξεργασίας νερού, συμπεριλαμβανόμενης της αφαλάτωσης, εγκαταστάσεις επεξεργασίας αστικών λυμάτων καθώς και εγκαταστάσεις διαχείρισης αποβλήτων, όπως Χώροι Υγειονομικής Ταφής (ΧΥΤ), Σταθμοί Μεταφόρτωσης Απορριμμάτων (ΣΜΑ), Κέντρα Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ), εγκαταστάσεις ανάκτησης και προετοιμασίας για ανάκτηση κλπ., σύμφωνα με τα ισχύοντα και σε εφαρμογή του Περιφερειακού Σχεδιασμού Διαχείρισης Αποβλήτων (ΠΕΣΔΑ), …., ύστερα από τη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης που προβλέπεται στο ν. 1650/1986, …»
- με το άρθρο 36.3 επιτρέπεται η συνέχιση της λειτουργίας, εφόσον απαιτείται επέκταση ή συμπλήρωση υφιστάμενων υποδομών, υφιστάμενων εγκαταστάσεων διαχείρισης αποβλήτων, που προβλέπονται από τον εθνικό σχεδιασμό ή τον ΠΕΣΔΑ, μόνο με την εκπόνηση Μ.Π.Ε. και έκδοση Α.Ε.Π.Ο.
- το τελευταίο σημείο δημιουργεί την υποψία ότι επιχειρείται συρρίκνωση ή απάλειψη της διαδικασίας Στρατηγικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης, για έργα διαχείρισης αποβλήτων, τα οποία ενδέχεται να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον (και για τους ΠΕΣΔΑ)
Αξιότιμοι κύριοι και κυρίες βουλευτές,
είμαστε βαθιά πεισμένοι ότι όλα τα παραπάνω συνθέτουν ένα ισχυρό πλέγμα επιχειρημάτων, ικανό να ενεργοποιήσει μια σοβαρή προσπάθεια εκ μέρους σας, έστω την ύστατη στιγμή, έτσι ώστε το συγκεκριμένο σχέδιο νόμου να υποβληθεί σε ριζική αναδιαμόρφωση, προτού φτάσει στην ολομέλεια της Βουλής. Αν αυτό συμβεί δεν θα έχει, απλά, επιφυλαχθεί μια καλύτερη τύχη στην οδηγία 2008/98/ΕΚ. Αλλά θα έχει καταφερθεί και ένα καίριο πλήγμα στις αντιλήψεις και τους φορείς τους, που συντηρούν και αναπαράγουν την υφιστάμενη κατάσταση, κάτι που, δυστυχώς, αποτυπώνεται και στο σχέδιο νόμου με τη σημερινή του μορφή. Ευελπιστούμε ότι θα ανταποκριθείτε σε αυτή την πρόσκληση.
Με τιμή
Πρωτοβουλία συνεννόησης για τη διαχείριση των απορριμμάτων
για την επικοινωνία: Τάσος Κεφαλάς
e-mail: prosynat@gmail.com
τηλέφωνο: 6942984299
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου